II. Cezanın miktarı, geçersizliği ve indirilmesi
II. Cezanın miktarı, geçersizliği ve indirilmesi
Madde 182 - Taraflar, cezanın miktarını serbestçe belirleyebilirler.
Asıl borç herhangi bir sebeple geçersiz ise veya aksi kararlaştırılmadıkça sonradan borçlunun sorumlu tutulamayacağı bir sebeple imkânsız hâle gelmişse, cezanın ifası istenemez. Ceza koşulunun geçersiz olması veya borçlunun sorumlu tutulamayacağı bir sebeple sonradan imkânsız hâle gelmesi, asıl borcun geçerliliğini etkilemez.
Hâkim, aşırı gördüğü ceza koşulunu kendiliğinden indirir.
I-) 818 Sayılı Borçlar Kanunu:
II - Cezanın butlanı ve tenkisi
Madde 161 - Âkitler, cezanın miktarını tayinde serbesttirler.
Ceza, kanuna veya ahlâka (âdâba) mugayir bir borcu teyit için şart edilmiş veya hilâfına mukavele olmadığı halde borcun ifası borçlunun mesuliyetini icap etmeyen bir hal sebebiyle gayri mümkün olmuş ise, şart olunan cezanın tediyesi talep edilemez.
Hâkim, fahiş gördüğü cezaları tenkis ile mükelleftir.
II-) Madde Gerekçesi:
Madde 181 - 818 sayılı Borçlar Kanununun 161 inci maddesini karşılamaktadır.
Tasarının üç fıkradan oluşan 181 inci maddesinde, ceza koşulunun miktarı, geçersizliği ve indirilmesi düzenlenmektedir.
818 sayılı Borçlar Kanununun 161 inci maddesinin kenar başlığında kullanılan “II. Cezanın butlanı ve tenkisi” şeklindeki ibare, Tasarıda “II. Cezanın miktarı, geçersizliği ve indirilmesi” şeklinde değiştirilmiştir.
818 sayılı Borçlar Kanununun 161 inci maddesinin ikinci fıkrasında yer verilmemekle birlikte, Tasarının 181 inci maddesinin ikinci fıkrasına eklenen bir cümleyle, ceza koşulunun geçersiz olmasının veya borçlunun sorumlu tutulamayacağı bir sebeple sonradan imkânsız hâle gelmesinin, asıl borcun geçerliliğini etkilemeyeceği kabul edilmiştir. Gerçekten, 818 sayılı Borçlar Kanununun 161 inci maddesinin ikinci fıkrasında sadece asıl borcun geçersiz olması veya imkânsız hâle gelmesi durumu göz önünde tutulduğu hâlde, bağlı borç niteliğindeki ceza koşulunun geçersizliği veya imkânsız hâle gelmesinin göz önünde tutulmaması bir eksiklik olarak görülmüştür.
III-) Kaynak İsviçre Borçlar Kanunu:
1-) OR:
II. Höhe, Ungültigkeit und Herabsetzung der Strafe
Art. 163
1 Die Konventionalstrafe kann von den Parteien in beliebiger Höhe bestimmt werden.
2 Sie kann nicht gefordert werden, wenn sie ein widerrechtliches oder unsittliches Versprechen bekräftigen soll und, mangels anderer Abrede, wenn die Erfüllung durch einen vom Schuldner nicht zu vertretenden Umstand unmöglich geworden ist.
3 Übermässig hohe Konventionalstrafen hat der Richter nach seinem Ermessen herabzusetzen.
2-) CO:
II. Montant, nullité et réduction de la peine
Art. 163
1 Les parties fixent librement le montant de la peine.
2 La peine stipulée ne peut être exigée lorsqu’elle a pour but de sanctionner une obligation illicite ou immorale, ni, sauf convention contraire, lorsque l’exécution de l’obligation est devenue impossible par l’effet d’une circonstance dont le débiteur n’est pas responsable.
3 Le juge doit réduire les peines qu’il estime excessives.
IV-) Yargı Kararları:
1-) YİBK, T: 19.06.1940, E: 7, K: 71:
"... Ticaret Kanununun ikinci maddesinde ticarî mes’elelerin kanunen muteber mukaveleler ve böyle bir mukavele olmadığı surette Ticaret kanunlarının sarahat veya delâletile halledileceği yazılı olduğu ve 647 nci maddesinde de mukavele sırasında maktu zarar ve ziyan olarak tesmiye kılınan meblağ müteahhidünlehin taahhüdün ifası halinde istihsal edeceği menfaat bedelini tecavüz etse dahi mahkemece mikdarının tenzil edilemiyeceği musarrah bulunduğu ve bu maddede kanun vazıı tecavüzün nisbetini tayin ve tahdide lüzum görmediği cihetle bu sarahat ve ıtlak muvacehesinde münhasıran ticarî olmayan hadiselere tatbik edilmesi icab eden Borçlar Kanununun 161 inci maddesinin son fıkrasının ticarî muamelelere teşmiline imkân bulunmadığına ve bu itibarla ticaret dairesince evvelce takarrür etmiş olan içtihad musip olup değiştirilmesine mahal olmadığına birinci içtimada sülüsan ekseriyet hasıl olamadığından ikinci içtimada mutlak ekseriyetle karar verildi. ..." (RG. 09.09.1940; S: 4607).
2-) Y. 15. HD, T: 11.04.2016, E: 2016/169, K: 2016/2211:
bkz. madde 12.
V-) Yararlanılabilecek Monografiler:
Hilal Gülseven; Türk Özel Hukukunda Cezai Şartın İndirilmesi, Ankara, 2016.