I. Genel olarak
E. İfa imkânsızlığı
I. Genel olarak
Madde 136 - Borcun ifası borçlunun sorumlu tutulamayacağı sebeplerle imkânsızlaşırsa, borç sona erer.
Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde imkânsızlık sebebiyle borçtan kurtulan borçlu, karşı taraftan almış olduğu edimi sebepsiz zenginleşme hükümleri uyarınca geri vermekle yükümlü olup, henüz kendisine ifa edilmemiş olan edimi isteme hakkını kaybeder. Kanun veya sözleşmeyle borcun ifasından önce doğan hasarın alacaklıya yükletilmiş olduğu durumlar, bu hükmün dışındadır.
Borçlu ifanın imkânsızlaştığını alacaklıya gecikmeksizin bildirmez ve zararın artmaması için gerekli önlemleri almazsa, bundan doğan zararları gidermekle yükümlüdür.
I-) 818 Sayılı Borçlar Kanunu:
(D) İfanın Mümkün Olmaması:
Madde 117 - Borçluya isnat olunamıyan haller münasebetiyle borcun ifası mümkün olmazsa, borç sâkıt olur.
Karşılıklı taahhütleri havi akitlerde bu suretle beri olan borçlu haksız iktisaplara müteallik hükümlere tevfikan almış olduğu şeyleri iadeye mecbur ve kendisine henüz tediye edilmemiş bulunan şeyi istemek hakkından mahrum olur. Kanun veya akit ile, borcun ifasından evvel bile vukua gelen zararın, alacaklıya tahmil edilmiş olduğu haller bundan müstesnadır.
II-) Madde Gerekçesi:
Madde 135 - 818 sayılı Borçlar Kanununun 117 nci maddesini karşılamaktadır.
Tasarının üç fıkradan oluşan 135 inci maddesinde, borcun ifa imkânsızlığı düzenlenmektedir.
818 sayılı Borçlar Kanununun 117 nci maddesinin kenar başlığında kullanılan “D. İfanın Mümkün Olmaması” şeklindeki ibare, Tasarıda “E. İfa imkânsızlığı / I. Genel olarak” şeklinde değiştirilmiştir.
818 sayılı Borçlar Kanununun 117 nci maddesinin ikinci fıkrasında kullanılan “haksız iktisaplara müteallik hükümlere tevfikan” şeklindeki ibare, Tasarıda “sebepsiz zenginleşme hükümleri uyarınca” şeklinde düzeltilmiştir.
818 sayılı Borçlar Kanununun üç fıkradan oluşan 117 nci maddesi, Tasarının 135 inci maddesinin birinci ve ikinci fıkralarına alınmış ve maddeye bir üçüncü fıkra eklenmiştir. Bu yeni hükümle, ifanın imkânsızlaştığını alacaklıya gecikmeksizin bildirmeyen ve zararın artmaması için gerekli önlemleri almayan borçlu, bundan doğan zararları gidermekle yükümlü tutulmuştur. Bu düzenleme dürüstlük kurallarının bir gereği olarak yapılmıştır.
III-) Kaynak İsviçre Borçlar Kanunu:
1-) OR:
E. Unmöglichwerden einer Leistung
Art. 119
1 Soweit durch Umstände, die der Schuldner nicht zu verantworten hat, seine Leistung unmöglich geworden ist, gilt die Forderung als erloschen.
2 Bei zweiseitigen Verträgen haftet der hienach freigewordene Schuldner für die bereits empfangene Gegenleistung aus ungerechtfertigter Bereicherung und verliert die noch nicht erfüllte Gegenforderung.
3 Ausgenommen sind die Fälle, in denen die Gefahr nach Gesetzesvorschrift oder nach dem Inhalt des Vertrages vor der Erfüllung auf den Gläubiger übergeht.
2-) CO:
E. Impossibilité de l’exécution
Art. 119
1 L’obligation s’éteint lorsque l’exécution en devient impossible par suite de circonstances non imputables au débiteur.
2 Dans les contrats bilatéraux, le débiteur ainsi libéré est tenu de restituer, selon les règles de l’enrichissement illégitime, ce qu’il a déjà reçu et il ne peut plus réclamer ce qui lui restait dû.
3 Sont exceptés les cas dans lesquels la loi ou le contrat mettent les risques à la charge du créancier avant même que l’obligation soit exécutée.
IV-) YİBK, T: 14.12.1949, E: 19, K: 15 sayılı kararından:
Sonradan hâdis olan mücbir sebeplerle iş bağıtının devamının imkânsızlığı karşısında vecibelerin sâkıt olacağı Borçlar Kanununun 117 nci, … hükmü gereğinden bulunmasına göre mücbir sebepler cümlesinden olan el koyma ve iş mükellefiyeti yüzünden karşılıklı vecibelerini yerine getiremiyen işveren ve işçi tabiatiyle birbirine karşı tazminat vermekle mükellef olamazlar…
Netice; işveren ve işçilerin irade ve ihtiyarlariyle iş bağıtının feshi hallerinde uygulanan 3008 sayılı Kanunun 13 üncü maddesi hükmü, irade ve ihtiyar dışında el koyma ve iş mükellefiyeti gibi mücbir sebeplerde uygulanamıyacağına ve bu sebeple el konulan fabrika ve tesislerde çalışan işçi ve saireye bu madde hükmünce tazminat verilmesi gerekmiyeceğine 14/12/1949 tarihli ikinci toplantıda üçte ikiyi aşan oyçokluğiyle karar verildi. (RG. 03.02.1950; S: 7423).
V-) Yararlanılabilecek Monografiler:
A. Pulat Gözübüyük; Hukuki Mesuliyet Bakımından Mücbir Sebepler ve Beklenmeyen Haller, 2. Bası. Ankara, 1957.
Mustafa Dural; Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkansızlık (BK. 117), İstanbul, 1976.
F. Itır Bingöl; Uluslararası Ticarî Satım Sözleşmelerinde Mücbir Sebep (Türk Borçlar Hukuku’nda ve Viyana Satım Antlaşması’nda Mücbir Sebep), Ankara, 2011.
Ali Hulki Cihan; Kullandırma Sözleşmelerinde Hasar, İstanbul, 2015.
L. Müjde Kurt; Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkânsızlık (TBK m. 136), Ankara, 2016.
Emre Cumalıoğlu; TBK, CISG ve Karşılaştırmalı Hukukta Öngörülebilen İhlal, Borcun Vadede İfa Edilmeyeceğinin Öngörülebilmesi ve Sonuçları, İstanbul, 2019.
Aslı Çavuşoğlu; Geçici İfa İmkânsızlığı ve Hukuki Sonuçları, İstanbul, 2020.
Ümit Vefa Özbay; Roma Hukukunda ve Türk Hukukunda Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkânsızlık, Ankara, 2020.
Murat Aydoğdu, Ali Haydar Yağcıoğlu; Kovid-19 Salgınının Borç İlişkilerine ve Yargılamaya Etkileri, Ankara, 2020.
Turan Özer; Özel Hukukta Mücbir Sebep Beklenmeyen Hal Covid-19 Yorumu, İstanbul, 2020.
Serdar Cengiz; Mücbir Sebebin Sözleşmelere Etkisi, Ankara, 2021.