Madde 77

Üçüncü Ayırım

Sebepsiz Zenginleşmeden Doğan Borç İlişkileri¹

A.  Koşulları

I.   Genel olarak

Madde 77 - Haklı bir sebep olmaksızın, bir başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşen, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür.

Bu yükümlülük, özellikle zenginleşmenin geçerli olmayan veya gerçekleşmemiş ya da sona ermiş bir sebebe dayanması durumunda doğmuş olur.

I-) 818 Sayılı Borçlar Kanunu:

(A) Şartlar

I - Umumiyet itibariyle

Madde 61 - Haklı bir sebep olmaksızın aharın zararına mal iktisabeden kimse, onu iadeye mecburdur. Hususiyle muteber olmayan veya tahakkuk etmemiş bulunan bir sebebe yahut vücudu nihayet bulmuş olan bir sebebe müsteniden ahzolunan şeyin, iadesi lâzımdır.

II-) Madde Gerekçesi:

Madde 76 - 818 sayılı Borçlar Kanununun 61 inci maddesini karşılamaktadır.

Tasarının iki fıkradan oluşan 76 ncı maddesinde, sebepsiz zenginleşmenin koşulları düzenlenmektedir.

 818 sayılı Borçlar Kanununda, 61 inci maddeyle başlayan “Üçüncü Fasıl / Haksız bir fiil ile mal iktisabından doğan borçlar” şeklindeki üst başlığın öğretide eleştirildiği göz önünde tutularak, bu üst başlık, Tasarıda “Üçüncü Ayırım / Sebepsiz Zenginleşmeden Doğan Borç İlişkileri” şekline dönüştürülmüştür. 818 sayılı Borçlar Kanununun 61 inci maddesinin kenar başlığında kullanılan “A. Şartlar / I. Umumiyet itibariyle” şeklindeki ibareler, Tasarıda “A. Koşulları / I. Genel olarak” şeklinde değiştirilmiştir.

818 sayılı Borçlar Kanununun 61 inci maddesinde, “Haklı bir sebep olmaksızın âharın zararına mal iktisap eden kimse, onu iadeye mecburdur” denildiği hâlde, öğreti ve uygulamada ortaya çıkan yeni anlayışa uygun olarak Tasarının 76 ncı maddesinin birinci fıkrasında “Haklı bir sebep olmaksızın bir başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşen, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür.” denilmektedir.

Tasarının 76 ncı maddesinin ikinci fıkrasında, başlıca sebepsiz zenginleşme çeşitleri sayılmıştır.

III-) Kaynak İsviçre Borçlar Kanunu:

IV-) Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararları:

1-) YİBK, T: 09.10.1940, E: 47, K: 80 sayılı kararından:

İmdi henüz sabit olan alacaklarını firarî ve mütegayyibin hesabı cârisindeki matlubundan istifa etmemiş alacaklıların ahkâmı umumiyeye tevfikan hakkı mutalebeleri mevcut oldukça ve bunlar tesviye edilmedikçe Hazineye irat kaydedilecek hesabı câri matlup bakiyesi mevzuu bahsolamıyacağına ve gerek bu kanundan ve gerekse esbabı mucibe mazbatalarından bu kabil alacaklıların hakları iskat edildiği istidlâl olunamadığına ve bu gibi alacakların sakıt olduğuna dair ayrıca bir kanun da bulunmadığına binaen bu kabil ahvalde firarî ve mütegayyiblere izafetle Hazine hasım olacağına ve alacağın sübutu ve firarinin de matlubu bulunduğu takdirde bu matlubdan istifa olunması lâzım geleceğine mevcudun üçte iki ekseriyetile karar verildi. (RG. 01.02.1941; S: 4723).

Not: Kararın şu şekilde özetlenmesi mümkündür:

“1- Değişmeye tabi olmayan kaçak ve kayıp kişilerdeki alacaklarını bu kişilerin Hazine’deki cari hesaplarından almamış olan alacaklıların genel hükümlere göre ileri sürecekleri istemlerinde Hazine hasım olur.

2- Bu hallerde kaçak kişinin cari hesabında alacağı bulunduğu takdirde sabit olan borcunun bu alacaktan ödenmesi gerekir.” (Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararları, C: 1, Hukuk, 1926-1941, 2. Basım, Ankara, 1984, s: 529).

2-) YİBK, T: 07.12.1955, E: 1955/18, K: 1955/27 sayılı kararından:

Haricen gayrimenkul satışına veya satış vaadine müteallik senetler hangi şekilde olursa olsun satış bedelinin istirdadı icra dairesinden talep edilemeyip mahkemeye ait ve bu gibi taleplerin tetkiki İcra Dairelerinin vazifesi haricinde olduğuna ve İcra ve İflas Dairesinin son içtihadının kanunun ruhuna uygun bulunduğuna üçte iki ekseriyetle 7.12.1955 tarihinde karar verildi. (RG. 11.02.1956; S: 9231).

3-) YİBK, T: 27.01.1973, E: 1972/6, K: 1973/2 sayılı kararından:

1-) Yokluk ile mutlak butlan halleri hariç ve kişinin gerçek dışı beyanı veya hilesi de sebebiyet vermemiş olmak kaydiyle, idarenin yanlış şart - tasarrufunu  (özellikle yanlış intibak işlemini), ancak iptal davası süresi veya kanunlarda özel bir süre varsa bu süre içinde yahut iptal davası açılmışsa dava sonuna kadar, geriye yürür şekilde geri alabileceğine,

2-) Bu süreler geçtikten sonra yanlış tasarrufun geriye yürür şekilde geri alınamıyacağına,

3-) Bu süreler geçtikten sonra yanlış tasarrufun geri alınması halinde geri alma gününe kadar doğmuş durumların, parasal sonuçları da dahil olmak üzere, hukuken kazanılmış durum olarak tanınması gerektiğine,

4-) Bu nedenle yanlış işlemin (intibakın) bu süreler geçtikten sonra geri alınması durumunda geri alma gününe kadar ödenmiş bulunan fazla paraların (aylıkların) hukuken geçerli bir nedenle ödenmiş bulunduğunun kabulü gerekmesi karşısında artık sebepsiz zenginleşme söz konusu olamıyacağından, sebepsiz zenginleşme hükümlerine dayanılarak geri istenemeyeceğine ve içtihatların bu yolda birleştirilmesine, ilk toplantı günü olan 27/1/1973 tarihinde üçte ikiyi aşan çoğunlukla karar verildi. (RG. 04.04.1973; S: 14497).

V-) Yararlanılabilecek Monografiler:

Kudret Ayiter; Medeni Hukukta Tasarruf Muameleleri, Ankara, 1953.

Seza Reisoğlu; Sebepsiz İktisap Davasının Genel Şartları, Ankara, 1961.

M. Turgut Öz; Öğreti ve Uygulamada Sebepsiz Zenginleşme Borçlar Kanunu 61 - 66. Maddelerine İlişkin İçtihatlar İle, İstanbul, 1990.

Turgut Öz; Taşınır Mülkiyeti Devrinin Borçlandırıcı İşlemle İlişkisi – Borç Olmayan Şeyin Ödenmesi – Gerçekleşmeyen Sebebe Dayanan İktisap – Şekle Aykırılığın Dürüstlük Kuralı Yardımıyla Aşılması, İstanbul, 2020.